نگاهی دوباره

از ماست که بر ماست؛
هر چه کنی به خود کنی، گر همه نیک و بد کنی؛
هر کسی آن دِرود عاقبت کار که کِشت؛
گندم از گندم بروید، جو ز جو؛
چو بد کردی مباش ایمن ز آفات؛ و ...

این‌ها تنها بخشی از ضرب‌المثل‌ها و عباراتی هستند که همگی به نوعی به ما می‌گویند وضعیت امروز ما نتیجه رفتار دیروز، و سعادت یا تیره‌بختی ما در آینده نتیجه اعمال و رفتار امروز ما است. کارمند بی‌کفایت، ارباب رجوع ناراضی، مدیر بی‌لیاقت، محیط کاری مملو از تنش، ترافیک کشنده، آلودگی صوتی، آلودگی آب و هوا، و ... از جمله مصادیق عینی حاصل از بی‌توجهی به ضرب‌المثل‌ها و اشعار آموزنده بالا هستند که با کمی دقت نظر و قدری انصاف می‌توانیم به «نقش برجستۀ خود» در بروز آن‌ها پی ببریم!

اعمال و رفتارهای ناصواب ما ذره ذره بر در و دیوار خانه‌ها، ادارات، سازمان‌ها، و کل شهر و جامعه ثبت می‌گردد و پس از مدتی چنان بوی زشت و زننده‌ای پیدا می‌کنند که دیگر خودمان هم تاب تحملش را نداریم. گاه خودمان خوب هستیم، اما سکوت و بی‌عاری در برابر رفتارهای ناپسند و بی‌اعتنایی به مسئله مهمی چون «امر به معروف و نهی از منکر» باعث می‌شود که در باتلاقی که حاصل اعمال و رفتارهای اشتباه دیگران است گرفتار شویم.

ضرب‌المثل «از هر دست که بدهی، از همان دست پس می‌گیری» نیز مضمونی مشابه با عبارت‌های آغاز این متن دارد. در شماره قبلی از خوانندگان نشریه در مورد این ضرب‌المثل نظرخواهی کردیم که پاسخ برخی از آن‌ها را در این جا با هم مرور می‌کنیم.

کتانه بزرگمهری، کارشناس ارشد حسابداری:

در سازمان‌هایی که با ارباب رجوع ارتباط مستقیم دارند بارها دیده‌ایم که برخی از کارمندان و مدیران رفتار نامناسبی با مراجعین دارند و گاه یادشان می‌رود که آن‌ها نیز روزی ارباب رجوع سازمان‌های دیگر می‌شوند. البته تجربه نشان داده این قبیل افراد وقتی در مقام ارباب رجوع قرار می‌گیرند بسیار متوقع هستند و حق را به جانب خود می‌دهند چرا که فکر می‌کنند برخورد آن‌ها از بقیه بهتر بوده یا هیچ وقت از آن‌ها بابت رفتارشان قدردانی نشده است.

زرين گلدار:

وقتي در محيط كار حاضري براي پيشرفت، هر كسي را پله خود بكني، وقتي حاضري زیر پای همكارانت را خالی کنی، وقتي به جاي همكار مؤثر بودن در يك تيم، كارشكني مي‌كني، بدان که حتماً يك روزي يك جايي خودت پله شخص ديگری مي‌شوي، زير پایت را خالی می‌کنند، و جايي كه واقعاً نياز داري بهت هيچ كمكي نميشه!

سعیده مدرس، مسئول کتابخانه شرکت مپنا:

سازمان مجموعه‌ای از افراد است که با هم و برای رسیدن به هدفی مشترک فعالیت می کنند. اگر این افراد در اجرای وظایف و مسئولیت‌های خود کوشا باشند، نتیجه آن رشد و رونق محیط کار می‌شود که متقابلاً به طور مستقیم بر روی پرسنل آن سازمان تأثیر خواهد داشت. کارکنان باید سازمان‌ را خانه و خانواده خود بدانند و برای پیشرفت آن تلاش کنند تا در نهایت خودشان از این رهگذر منتفع شوند.

فیروزه طبیب‌زاده، کارشناس پارک علم و فناوری دانشگاه تهران:

پر واضح است که هر آن چه به دنیا و موجودات آن ساطع کنیم، به همان صورت به سوی ما باز می‌گردد. بیت زیر مصداق این حقیقت است:

این جهان کوه است و فعل ما ندا                         سوی ما آید نداها را صدا

در رفتارهای بین انسان‌ها، این ضرب‌المثل معنای ظریف‌تری به خود می‌گیرد و دید خیرخواهانه‌ای به فرد می‌دهد. مسلماً رفتار نیک سبب تقویت ارتباطات بین-فردی می‌گردد. از دید سازمانی، به عنوان یک سیستم که دارای عمل و عکس‌العمل است، هر رفتاری واکنشی را به دنبال دارد که برآیند آن بر کل اجزای سیستم تأثیر مثبت یا منفی می‌گذارد. از طرفی بد نیست واکنش‌های خود نسبت به اعمال دیگران را با استفاده از این ضرب‌المثل پاسخ دهیم تا کسی که کار خوب می‌کند و کسی که کار بد می‌کند هر دو بدانند که به اصطلاح «دیده» می‌شوند.

آقای علی سلیمانی، مدیرعامل شرکت راهبران صنعت پاریز:

از منظر تفکر سیستمی این جمله ارتباط مستقیم با مفهوم زیرسیستم‌های قطعی یا غیرقطعی دارد، به گونه‌ای که در زیرسیستم‌های قطعی به ازای ورودی‌ها همواره با خروجی‌های مشابه مواجه خواهیم بود. بدیهی است که از ورودی‌های غیراستاندارد و یا غیراصولی نمی‌توان انتظار تولید خروجی‌های استاندارد را داشت و برعکس. از یک منظر دیگر، مشتریان داخلی هر سازمان را کارکنان هر یک از دوایر سازمانی تشکیل می‌دهند که طی فرایند‌های کاری به صورت دائم در تبادل زمان با یکدیگر می‌باشند و طبعاً چنانچه موقعیت هر فرد را به صورت هم‌زمان از یک سو به عنوان مشتری و از سوی دیگر به عنوان عرضه‌کننده خدمات در نظر بگیریم، صرفاً در ازای دریافت خدمات با کیفیت می‌تواند عرضه‌کننده خدمات کیفی باشد و برعکس.

خانم نرگس هادی‌فرد، مدیر کتابخانه وزارت راه‌ و ترابری:

این ضرب‌المثل یکی از قابل لمس‌ترین مثل‌هایی است که به نظر من هر کسی در زندگی خود به نوعی آن را تجربه کرده و بازخورد رفتار و عمل خود را دیده است. اگر کمی دقت کنیم، می‌بینیم که با خوبی کردن در حق دیگران، در واقع قبل از همه خودمان را خوشحال می‌کنیم و این همان دستی است که داده‌ایم و پس گرفتیم. رفتار متقابل ما با همکاران در محیط اداری مصداق عینی‌تر و هر روزه‌ای است که مرتباً شاهد آن هستیم.

آقای سعید رفیعی، رییس دفتر تحقیق و توسعه شهرداری منطقه 20 تهران:

در هر سازمانی ارتباط بین‌-بخشی یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه محسوب می‌شود. در سازمانی که همه افراد با هدفی مشترک در رفع نیازهای فردی و جمعی همه پرسنل، خیر و صلاح یکدیگر را در ذهن دارند، این نیت خیر موجب هم‌افزایی در فعالیت‌های مثبت و مؤثر می‌شود و هر قسمت با شناخت و در نظر گرفتن نیازهای دیگران فعالیت و ارتباطات مؤثرتری پیدا می‌کند. پاسخ خوبی‌ها و اعمال نیکی که در مورد افراد دیگر انجام می‌گیرد، بازگشت خوبی‌ها خواهد بود. این امر روابط بین افراد در سازمان را بهبود می‌بخشد و نهایتاً اهداف سازمانی سریع‌تر، آسان‌تر، و مؤثرتر تحقق می‌یابند. در نتیجه، سازمان به مجموعه‌ای موفق، شاد، و فعال با بهره‌وری بسیار بالا تبدیل می‌شود:

تو نیکی می‌کن و در دجله انداز                         که ایزد در بیابانت دهد باز

افشین پوریان منش، مدیرعامل شرکت پرشین تجارت آرتا:

به نظر من این ضرب‌المثل با گذشت زمان توانسته است درستی خود را اثبات کند. به طور مثال، در یک سازمان پیشرفته که تمام کارکنان آن به وظایف خود واقفند و تعهد اخلاقی دارند، اگر معاون سازمان بخواهد جای مدیرعامل را بگیرد سعی می‌کند با درست کار کردن و بالا بردن راندمان کار خود و سازمان، برای مدیرش از طرف مقامات ترفیع کسب نماید. زمانی که مدیرعامل پست جدید بگیرد و از سازمان به جای دیگری منتقل شود، آن وقت آن معاون می‌تواند جای وی را بگیرد و مطمئن باشد که اگر نفر بعدی نیز همین فکر را داشته باشد، به زودی وی نیز ترفیع گرفته و موقعیت شغلی بهتری کسب خواهد کرد. اگر در سازمان خود اصل را بر پایه صداقت، اعتماد، و کار زیاد و راندمان بالا بگذاریم، به زودی شاهد اثرات آن در حیطه کاری (و حتی زندگی شخصی خود) خواهیم بود.

لیلا سادات عُریضی، کارشناس علوم ارتباطات اجتماعی:

در حقیقت باید بگویم که شخصاً این گفته را در زندگی شخصی و کاری خود زیاد به کار می‌برم. قطعاً هر عمل مثبت عکس‌العمل مثبت، و هر عمل منفی عکس‌العمل منفی به دنبال دارد، به ویژه در یک سازمان که کلیه افراد باید به این اصل مهم معتقد باشند و بدانند که هر تصمیم‌گیری درست یا نادرست به طور حتم پیامد درست یا نادرست خود را در پی خواهد داشت. اگر در مباحث مدیریتی به این مسئله عمیقاً توجه شود و پیش از هر تصمیم‌گیری و عمل به آن، در مورد نتیجۀ کار فکر شود، می‌توان از ضررها و خسارت‌های آتی جلوگیری کرد و با پیش‌بینی آن‌ها در راستای ارتقای اهداف سازمانی به سمت مثبت گام برداشت.

فرزاد برنجی، مدیر فروش و پخش مستقیم ردبول در شرکت سایه سمن:

این ضرب‌المثل شبیه به قانون عمل و عکس‌العمل نیوتن است و به این معنا است که هر آن چه نصیب ما می‌شود حاصل نوع اعمال ما و نحوه انجام آن‌ها است. به عنوان مثال، در محیط کار عملکرد ضعیف پرسنل نتیجه مدیریت نامناسب، و بی‌نظمی در انجام امور جاری ناشی از بی‌کفایتی در مدیریت صحیح زمان است. همچنین، شکست یک پروژه نتیجه تصمیم و استراتژی و عملکرد اشتباه است.

احمد صدارتی، زبان‌شناس و مترجم رسمی: 

این ضرب‌المثل آموزنده فارسی قبل از هر چیز بیانگر یک نگرش عمیق عدالت‌-محور نسبت به رابطه انسان و جهان است، بدین معنا که دنیای انسان‌ها و روابط اجتماعی آن‌ها را قانونمند و دارای حساب و کتاب و مبتنی بر عدالت می‌انگارد. این ضرب‌المثل بیان بسیار ساده و یک به یک این معنای عمیق و پیچیده است که هر عملی، عکس‌العملی متناسب با خود را در پی خواهد داشت. در عین حال باید توجه داشت که نتیجه رفتار انسان در چارچوب هر محیط یا تشکلی لزوماً به طور مستقیم به خود وی یا بستگانش بر نمی‌گردد، بلکه رفتار هر فرد ابتدا وارد شبکه گسترده و چند لایه محیط وی می‌شود و بعد بر حسب شرایط، نتیجه آن گاه به صورت خیلی روشن و ملموس به وی باز می‌گردد و گاه در هیئتی متفاوت ظهور می‌کند، چندان که تشخیص و درس گرفتن از آن دشوار می‌شود و بینش و هشیاری فرد ذیربط را طلب می‌کند. این ضرب‌المثل در مفهوم اخیر خود معادل ضرب‌المثل دیگری است که می‌گوید:

تو نیکی می‌کن و در دجله انداز                         که ایزد در بیابانت دهد باز

به نظر بنده اگر مفهوم این ضرب‌المثل به راستی در عمق وجدان انسان و جامعه رسوخ کند تا حد زیادی سلامت اخلاقی و رفتاری جامعه را تضمین خواهد کرد.